Powstanie Tetrisa to prawdopodobnie jedna z najbardziej fascynujących historii w świecie gier komputerowych – opowieść o tym, jak sowiecka gra stała się globalnym fenomenem w czasach zimnej wojny.
Dawno temu w Moskwie
Historia zaczyna się w 1984 roku w Moskwie, gdzie Aleksiej Pażytnow, programista pracujący w Akademii Nauk ZSRR, tworzy grę inspirowaną pentomino – klasyczną łamigłówką z elementami złożonymi z pięciu kwadratów. Pażytnow upraszcza koncept do czterech kwadratów (stąd nazwa od greckiego “tetra”) i dodaje element czasu – klocki spadają z góry, a gracz musi je układać tak, by wypełnić całe linie. Gra wykonana jest w formacie “tekstowym” – brak wyszukanej grafiki zastępuje tutaj niewiarygodna wręcz grywalność.
Gra błyskawicznie staje się hitem w Akademii. Pracownicy przesyłają ją sobie na dyskietkach, a wkrótce rozchodzi się po całej Moskwie. W 1986 roku Pażytnow poprosił swojego przełożonego, Viktora Brjabrina, który lepiej znał świat poza ZSRR, o pomoc w publikacji Tetrisa. Brjabrin wysłał kopię gry do węgierskiego wydawcy gier Novotrade, a kopie zaczęły krążyć na dyskietkach po całych Węgrzech.
Pażytnow i jego koledzy pochwalili się swoim projektem zaprzyjaźnionym węgierskim naukowcom, którzy z kolei pokazali go podczas publicznej prezentacji własnego oprogramowania. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności przy komputerze z Tetrisem stanął Robert Stein. Był on międzynarodowym sprzedawcą oprogramowania dla londyńskiej firmy Andromeda Software i regularnie odwiedzał kraje Europy Wschodniej, szukając interesujących programów komputerowych, które mógłby wprowadzić na zachodnie rynki.
I tutaj zaczyna się prawdziwa przygoda. Stein próbuje uzyskać prawa do dystrybucji gry na Zachodzie. Myśli, że dogadał się z Aleksiejem Pażytnowem – twórcą gry. Wymieniali teleksy i Stein interpretował ich korespondencję jako zgodę na sprzedaż praw do Tetrisa na Zachodzie.
Problem polegał na tym, że Pażytnow w ogóle nie miał prawa sprzedawać Tetrisa! Jako pracownik państwowej instytucji w ZSRR, wszystko co stworzył należało do państwa. Pażytnow prawdopodobnie nawet nie do końca rozumiał, co Stein od niego chce – w systemie sowieckim nie było przecież prywatnej własności intelektualnej.
Prawdziwe prawa do Tetrisa należały do ELORG-u (Elektronorgtechnica) – państwowej organizacji odpowiedzialnej za eksport i import oprogramowania komputerowego w ZSRR. To była jedyna instytucja, która mogła legalnie sprzedać licencje na Tetrisa.
Stein czuje, że trafił na genialny produkt. Przekonany o nabyciu praw do gry – sprzedał licencje dalej – dla Mirrorsoft w Wielkiej Brytanii i Spectrum HoloByte w USA. Obie firmy zaczynają wydawać Tetrisa, nie wiedząc, że ich umowy mogą być nieważne. Tymczasem gra staje się wielkim hitem na komputerach osobistych.
Następnie do akcji wkracza Nintendo. Japończycy widzą potencjał Tetrisa na swoim nowym Game Boyu i chcą mieć ekskluzywne prawa. Rozpoczyna się prawdziwa wojna o licencje, w którą wplątane są firmy z USA, Wielkiej Brytanii, Japonii i ZSRR. Bo jak na razie wygląda to tak:
- Robert Stein (Andromeda Software) nabywa od twórcy gry – Pażytnowa – prawa do jej sprzedaży (a przynajmniej tak mu się wydaje) i sprzedaje europejskie prawa firmie Mirrorsoft i amerykańskie prawa firmie Spectrum HoloByte
- Mirrorsoft sprzedała prawa arkadowe firmie Tengen (spółka zależna Atari Games),
- Henk Rogers (Bullet-Proof Software) zdobył prawa do dystrybucji Tetrisa na konsolach domowych i komputerach w Japonii od Tengen
Plan Henka Rogersa – wszystko na jedną kartę
Rogers, właściciel Bullet-Proof Software, miał osobistą przyjaźń z prezesem Nintendo Hiroshi Yamauchi, którą zbudowali dzięki wspólnej miłości do japońskiej gry planszowej Go. Zaproponował Nintendo partnerstwo, proponując adaptację Tetrisa na konsolę Famicom i automaty. Yamauchi zgodził się, a Rogers zabezpieczył kredyt na 3 miliony dolarów, używając dom rodzinny jako zabezpieczenie. Dlaczego aż tyle?
Produkcja kartridży Nintendo: Rogers poprosił o 3 miliony dolarów na kartridże Nintendo. Yamauchi zamówił 200 000 kartridży i uczynił Rogersa wyłącznym wydawcą.
Koszt produkcji był ogromny. Rogers miał już 200 000 kartridży w produkcji po 10 dolarów za sztukę. To oznaczało 2 miliony dolarów gotówki, które dał Nintendo. Do tego jeszcze potrzebował dodatkowych środków na całą operację.
W latach 80. produkcja kartridży była bardzo kosztowna. Rogers nie tylko musiał zapłacić za samo wyprodukowanie 200 000 sztuk, ale także:
- Zabezpieczyć środki na marketing
- Pokryć koszty dystrybucji w Japonii
- Mieć kapitał obrotowy na całą operację
Wszystko wyglądało wspaniale do momentu, gdy Rogers nie wpadł na pomysł Tetrisa jako tytułu startowego dla nadchodzącej konsoli przenośnej Game Boy Nintendo:
“Jeśli chcesz, żeby mali chłopcy kupili twojego Game Boya, pakuj do niego Mario. Ale jeśli chcesz, żeby WSZYSCY kupili twojego Game Boya – pakuj Tetris, bo wszyscy grają w Tetris – młodzi, starzy, mężczyźni i kobiety. A potem nadal możesz sprzedać Mario i zarobić więcej pieniędzy!”
Henk ma prawa do dystrybucji gry na konsolach stacjonarnych, ale mały przenośny Game Boy to inna bajka – potrzeba było kolejnej licencji, tym razem na konsole przenośne. Wybiera się do Moskwy na rozmowy z ELORG-iem, a tamtejszy przedstawiciel organizacji oznajmia, zgodnie z prawdą: “Nigdy nikomu tego nie licencjonowaliśmy”.
Więc Rogers najpierw wziął kredyt i zainwestował w produkcję na podstawie praw, które myślał, że ma, a dopiero potem pojechał do Moskwy, gdzie okazało się, że jego prawa mogą być nieważne. To dlatego ta misja była tak ryzykowna – gdyby się nie udała, straciłby dom i zbankrutował!
Niebezpieczna gra
I zaczęła się niebezpieczna zabawa. Henk Rogers miał całą armię przeciwników, którzy desperacko próbowali mu przeszkodzić w zakupie licencji:
Kevin Maxwell (syn właściciela Mirrorsoft) – pojechał do Moskwy w tym samym czasie co Rogers, próbując przejąć prawa dla swojej firmy. Robert Maxwell, właściciel Mirrorsoft, nawet wywierał presję na przywódcę Związku Radzieckiego Michaiła Gorbaczowa, żeby anulował kontrakt między ELORG-iem a Nintendo!
Robert Stein (Andromeda Software) – także jedzie do Moskwy, próbując renegocjować swoje prawa i blokować Rogersa. Gdy Rogers odmówił mu jasnej odpowiedzi na temat praw do konsol przenośnych, Stein ze złości sprzedał te prawa Atari za 100 000 dolarów jako zemstę na Maxwellach za nieopłacenie mu należności.
Atari Games/Tengen – firma walczyła o prawa konsolowe i próbowała przejąć kontrolę nad dystrybucją.
KGB i władze sowieckie – wysłano dwóch agentów do biura Bullet-Proof Software w Tokio, ponieważ nie mieli kontaktu z Rogersem i myśleli: “O Boże, co się stało z Henkiem?” Pojawiają się pierwsze “pogróżki”, Pażytnow informuje Rogersa, że “najpotężniejsi ludzie w Partii Komunistycznej obserwują ciebie i twoją rodzinę”.
Walentin Trifonow (wysoki funkcjonariusz partyjny) – Maxwell współpracował z Walentinem Trifonowem, czołowym przywódcą Partii Komunistycznej, w ciemnych układach, aby zapewnić, że nikt oprócz Maxwellów nie dostanie Tetrisa.
Jedna prosta gra, a tylu potencjalnych zainteresowanych, w dodatku uderzających wszelkimi możliwymi sposobami od razu do najwyższych władz i organizacji. A jeśli w coś miesza się i partia i KGB – to sytuacja przestaje być zabawna i robi się niebezpiecznie.
W dramatycznych negocjacjach, które trwają dni, Rogers przekonuje Sowietów, że Nintendo to najlepsza opcja. Udaje mu się uzyskać prawa do wersji konsolowych Tetrisa. Firma Atari, która również walczyła o licencje, przegrywa prawną batalię.
Game Boy z Tetrisem debiutuje w 1989 roku i staje się jednym z najbardziej udanych produktów w historii gier. Prosta, ale wciągająca rozgrywka idealnie pasuje do przenośnej konsoli.
Chciałbyś wiedzieć więcej?
Cała historia została przedstawiona w doskonałym filmie, o takim samym tytule, jak gra. Miał on premierę w 2023 roku i jest świetnie zrealizowaną produkcją, która pokazuje, z jakimi wyzwaniami musieli się mierzyć ówcześni wydawcy gier – działając w czasach, gdzie wyjazd za granicę nie był tak prosty, jak obecnie tani lot liniami Ryan Air, a w biznes mieszały się podejrzliwe władze.
Tetris wygenerował łącznie ponad 1 miliard dolarów przychodów od momentu powstania, sprzedano ponad 520 milionów kopii na całym świecie, z ponad 615 milionami pobrań na urządzenia mobilne.
Rogers nie tylko odzyskał swoje pierwotne 3 miliony dolarów inwestycji, ale zbudował wielomilionowe imperium. Jego największy zysk przyszedł ze sprzedaży Blue Lava Wireless (jedna z pierwszych firm publikujących gry na telefony komórkowe w USA) za 137 milionów dolarów, ale przez dziesięciolecia czerpał także stałe korzyści z The Tetris Company jako współwłaściciel marki.
To była prawdopodobnie jedna z najbardziej opłacalnych inwestycji w historii gier wideo!
