Rano budzisz się jak bóg. Świat należy do ciebie.
Masz milion pomysłów. Nie potrzebujesz snu. Kupujesz rzeczy, których nie potrzebujesz. Dzwonisz do ludzi o trzeciej w nocy. Mówisz bez przerwy.
A potem spadasz.
Spadasz tak głęboko, że nie widzisz światła. Łóżko staje się więzieniem. Prysznic to Himalaje. Telefon waży tonę. Świat jest szary. Bez smaku. Bez sensu.
To życie z zaburzeniami dwubiegunowymi.
“Przez trzy tygodnie czułem się jak Superman” – mówi Marek, 34-letni informatyk z Krakowa. “Nie spałem, pracowałem po 18 godzin, zacząłem trzy nowe projekty. Potem przez dwa miesiące nie mogłem wstać z łóżka”.
Kiedy gwiazdy mówią prawdę
Catherine Zeta-Jones przerwała milczenie w 2011 roku. “Nie wstydzę się tego” – powiedziała w wywiadzie dla magazynu “People”. “To choroba jak każda inna”.
Jej mąż, Michael Douglas, dodał: “Najgorsza jest nieprzewidywalność. Rano moja żona jest kochającą matką. Wieczorem jej nie poznaję”.
Carrie Fisher była dla siebie bezlitosna. “Mój mózg to niebezpieczne sąsiedztwo” – mówiła. “Czasem produkuje genialne pomysły. Czasem chce mnie zabić”.
Jej matka, Debbie Reynolds, wyznała: “Carrie walczyła z tym każdego dnia. Ludzie myśleli, że to kaprys gwiazdy. To była kwestia życia i śmierci”.
Polski ból
Zbigniew Cybulski nigdy nie usłyszał diagnozy. Ale przyjaciele pamiętają.
“Zbyszek potrafił przez tydzień nie spać” – wspominał Andrzej Wajda. “Chodził po Warszawie, opowiadał każdemu o swoich planach. Potem znikał na miesiące”.
Kalina Jędrusik mówiła: “Czasem był jak żywy ogień. Czasem jak zgaszony popiół”.
Aleksandra Konieczna, współczesna aktorka, przerwała tabu: “Chodziłam do psychiatry już w liceum. Mama płakała. Sąsiedzi szeptali. W Polsce choroba psychiczna to wciąż wstyd”.
Magda Mołek była jeszcze bardziej bezpośrednia: “Kiedy poszłam do psychiatry, wszyscy myśleli, że zwariowałam. Nikt nie rozumiał, że w ten sposób ratuję sobie życie”.
Życie na huśtawce
Dr Kay Redfield Jamison jest profesorem psychiatrii na Johns Hopkins University School of Medicine. Sama choruje na zaburzenia dwubiegunowe.
“Mania początkowo jest uwodzicielska. Myśli przyspieszają. Wszystko wydaje się możliwe. Ale potem przychodzi rachunek” – napisała w swojej książce “Niespokojny umysł”.
Opisuje swój pierwszy epizod maniakalny: “Kupiłam 12 książek o kosmosie. Chciałam zostać astronautką. Miałam 28 lat i byłam już psychiatrą”.
“Na szczęście żal bardzo różni się od depresji: jest pełen smutku, jest okropny, ale nie jest pozbawiony nadziei” – dodaje w innym fragmencie.
Russell Brand był szczery do bólu: “Mania jest jak bycie zakochanym w całym świecie. Ale depresja to bycie odrzuconym przez każdą żywą istotę na planecie”.
Kiedy sława nie chroni
Virginia Woolf zostawiła list przed samobójstwem: “Czuję się jak w tunelu, który staje się coraz węższy. Nie mogę już oddychać”.
Jej mąż Leonard pisał: “Virginia miała dwa różne mózgi. Jeden tworzył najpiękniejsze książki na świecie. Drugi próbował ją zabić”.
Kurt Cobain w ostatnim wywiadzie powiedział: “Czasem jestem na szczycie świata. Czasem chcę z niego skoczyć”.
Jego żona Courtney Love wyznała: “Kurt walczył z demonami, których nie widziałam. Próbowałam go ratować. Nie umiałam”.
Polskie diagnozy
Profesor Janusz Heitzman, jeden z najlepszych polskich psychiatrów, nie owijał w bawełnę: “W Polsce od pierwszych objawów do diagnozy mija średnio 9 lat. To skandal”.
Dr Agnieszka Kłosowska z Instytutu Psychiatrii i Neurologii: “Pacjenci wędrują od lekarza do lekarza. Słyszą: ‘to stres’, ‘to przemęczenie’, ‘to wiek’. Nikt nie myśli o zaburzeniach dwubiegunowych”.
Psycholog Ewa Woydyłło: “Społeczeństwo woli myśleć, że to lenistwo albo rozpieszczenie. Łatwiej osądzić niż zrozumieć”.
Rodzina w ogniu
Pat Conroy, amerykański pisarz, opisał życie z chorą żoną: “Kochałem dwie kobiety w jednym ciele. Jedną uwielbiałem. Drugiej się bałem”.
Glenn Close ma chorą siostrę: “Jessie była cudowną, wrażliwą artystką. Potem choroba zjadła jej talent”.
Założyła fundację. “Choroba psychiczna niszczy całe rodziny” – mówi. “Nie można z tym zostać samemu”.
Cena talentu
Badania są bezlitosne. Artyści chorują na zaburzenia dwubiegunowe 10 razy częściej niż reszta populacji.
Lord Byron pisał: “Jestem błogosławiony i przeklęty jednocześnie. Widzę kolory, których inni nie widzą. Czuję ból, którego inni nie czują”.
Vincent van Gogh w liście do brata: “Theo, czasem kolory krzyczą do mnie tak głośno, że nie mogę spać. Czasem są tak ciche, że wcale ich nie słyszę”.
Edgar Allan Poe: “Piszę najlepiej, kiedy jestem na skraju obłędu. Ale tam też jest najbardziej niebezpiecznie”.
Współczesne zmagania
Demi Lovato nie ukrywa: “Najgorsze nie jest to, że ja cierpię. Najgorsze jest to, że cierpią wszyscy, którzy mnie kochają”.
Mariah Carey ukrywała diagnozę przez 17 lat: “Bałam się, że ludzie będą myśleć, że jestem szalona. Ale szaleństwem było utrzymywanie tej tajemnicy”.
Kanye West wypowiadał się kontrowersyjnie: “Moja choroba to moja supermoc. Bez niej nie byłbym artystą”.
Jego ówczesna żona Kim Kardashian: “Kanye to najlepszy człowiek na świecie. Ale czasem choroba go zabiera”.
Polskie głosy
Kora mówiła wprost: “Byłam u psychiatry. I co z tego? Idzie się do lekarza, jak się jest chorym”.
Kayah: “Depresja to nie jest smutek. To jest czarna dziura. Kto tego nie przeszedł, ten nie zrozumie”.
Michał Figurski po diagnozie: “Lit uratował mi życie. Bez tabletek by mnie nie było”.
Grażyna Torbicka:
“W telewizji jestem silna. W domu czasem płaczę bez powodu. To nie wstyd. To choroba”.
Medycyna idzie naprzód
Dr John Kelsoe z UC San Diego: “Za 10 lat będziemy leczyć każdego pacjenta indywidualnie. Tak jak w onkologii”.
Prof. Kay Redfield Jamison: “Wszyscy budujemy wewnętrzne falochrony, by chronić się przed smutkiem życia i niekiedy przed przemożnymi siłami drzemiącymi wewnątrz naszych umysłów”.
Dr Ellen Frank z University of Pittsburgh: “Przyszłość to połączenie leków, terapii i edukacji. Żadna z tych rzeczy sama w sobie nie wystarczy”.
Mądrość filozofów
Carl Gustav Jung powiedział: “Nie jestem tym, co mi się przydarzyło, jestem tym, czym postanowiłem się stać”. To przesłanie jest szczególnie ważne dla osób z zaburzeniami dwubiegunowymi.
Friedrich Nietzsche, który sam prawdopodobnie cierpiał na zaburzenia psychiczne, napisał: “To, co nas nie zabije, uczyni nas silniejszymi”. Choć kontrowersyjne, to stwierdzenie oddaje siłę ludzi walczących z chorobą psychiczną.
Arystoteles mądrze zauważył: “Uważam, że ten, kto pokonuje swoje pragnienia, jest odważniejszy niż ten, kto pokonuje swoich wrogów, ponieważ najtrudniejszym zwycięstwem jest zwycięstwo nad samym sobą”.
Prawda o licie
John Cade odkrył lit przypadkiem w 1949 roku. Badał mocz pacjentów w manii. Wstrzyknął go świnkom morskim. Zwierzęta stawały się spokojniejsze.
“Pomyślałem: może to zadziała na ludzi?” – wspominał później.
Pierwszym pacjentem był Bill. Znajdował się w stanie manii, był agresywny i niebezpieczny.
Po podaniu litu stał się spokojny. Wrócił do domu. Do żony. Do pracy.
Cade zapisał: “To cud. Ale nie wiem, dlaczego to działa”.
Do dziś nikt nie wie tego na pewno.
Życie z chorobą
Anna, 42-letnia nauczycielka z Poznania: “Każdego ranka biorę tabletkę. Jak diabetyk insulinę. I żyję normalnie”.
Jej mąż Piotr: “Przez pierwsze lata niczego nie rozumiałem. Myślałem, że Anna po prostu ma trudny charakter. Diagnoza wszystko wyjaśniła”.
Tomek, 29-letni grafik z Gdańska: “Najgorsze są komentarze. ‘Weź się w garść’. ‘Nie wymyślaj’. ‘Każdy ma gorsze dni'”.
Jego matka: “Mój syn nie jest leniwy. Mój syn jest chory. To fundamentalna różnica”.
Praca i choroba
Stephen Fry, brytyjski aktor: “Reżyserzy mnie lubią. Jestem nieprzewidywalny. Ale czasem muszę przerywać zdjęcia”.
Jego agent: “Stephen może być genialny. Może być też niemożliwy. Nigdy nie wiesz, który Stephen przyjdzie na plan”.
Miłość i choroba
Kitty Dukakis, żona polityka: “Mąż mnie kocha. Ale czasem nie wiem, którą ‘mnie’ kocha. Tę zdrową czy tę chorą?”.
Pat Conroy szczerze: “Choroba psychiczna to trzecia osoba w związku. Niewidzialna, ale zawsze obecna”.
Polskie rodziny
Janina, 67 lat, matka chorego syna: “Marcin ma 35 lat. Mieszka ze mną. Ludzie myślą, że go rozpieszczam. Większość z nich nie ma o niczym pojęcia”.
Marcin: “Matka jest święta. Bez niej bym nie żył”.
Jego siostra Ewa: “Przez lata wstydziłam się brata. Teraz wstydzę się tego, że się wstydziłam”.
Stygma trwa
Dr hab. Brunon Hołyst, kryminolog: “W Polsce choroba psychiczna to piętno. Gorsze niż kryminalna przeszłość”.
Sędzia Maria Ejchart: “W sądzie wolę mieć oskarżonego złodzieja niż pacjenta psychiatrycznego. Społeczeństwo jest bezlitosne”.
Samobójstwa
Statystyki są brutalne. Za 90% samobójstw odpowiadają zaburzenia psychiczne, z chorobą afektywną dwubiegunową na czele.
Dr Krzysztof Krysta: “Pacjent w manii rzadko się zabija. Ma za dużo energii. Niebezpieczne są stany mieszane”.
Profesor Janusz Heitzman: “Pacjent jednocześnie myśli o śmierci i ma siłę, żeby to zrobić. To najgorsze możliwe połączenie”.
Światło w tunelu
Stephen Fry mówi filozoficznie: “Wolałbym nie chorować. Ale gdybym mógł wybrać, czy urodzić się bez tej choroby, ale też bez jej darów – nie wiem, co bym wybrał”.
Przyszłość
Dr Thomas Insel, były dyrektor National Institute of Mental Health: “Następne 10 lat to będzie rewolucja w psychiatrii. Będziemy leczyć przyczyny, nie tylko objawy”.
Profesor Kay Redfield Jamison ma ostatnie słowo: “Choroba nie definiuje życia. Może je wzbogacić o głębię, której inni nigdy nie poznają”.
Gdzie szukać pomocy w Polsce
Jeśli podejrzewasz u siebie lub kogoś bliskiego zaburzenia afektywne dwubiegunowe, nie zwlekaj z szukaniem pomocy.
Pierwszy kontakt:
- Lekarz rodzinny – może wystawić skierowanie do psychiatry.
- Psychiatra – skierowanie nie jest potrzebne, można umówić się na wizytę w ramach NFZ lub prywatnie.
- Izba przyjęć szpitala psychiatrycznego – w sytuacjach kryzysowych.
Publiczne ośrodki:
- Centra Zdrowia Psychicznego (CZP) – oferują kompleksowe wsparcie w lokalnym środowisku.
- Poradnie zdrowia psychicznego przy szpitalach.
- Oddziały psychiatryczne w szpitalach wojewódzkich.
Przykładowe prywatne ośrodki:
- Kliniki PsychoMedic – kliniki stacjonarne i konsultacje online.
- Centrum Zdrowia Psychicznego Mind Health.
- NZOZ Centrum Dobrej Terapii w Krakowie.
W sytuacji nagłego kryzysu:
- Najbliższa izba przyjęć w szpitalu z oddziałem psychiatrycznym.
- Szpitalny Oddział Ratunkowy (SOR) w szpitalu ogólnym, lekarz dyżurny wezwie konsultanta psychiatrę.
- Telefon zaufania dla osób dorosłych w kryzysie emocjonalnym: 116 123 (całodobowy, bezpłatny).
Wsparcie dla rodzin:
- Polskie Towarzystwo Psychiatryczne.
- Fundacje zajmujące się zdrowiem psychicznym.
- Grupy wsparcia dla rodzin osób chorujących psychicznie.
Pamiętaj: im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym lepsze są rokowania. Szukanie pomocy to oznaka siły, nie słabości.
Koda
Marek z Krakowa, którego poznaliśmy na początku, ma dziś 40 lat. Bierze leki. Chodzi na terapię. Prowadzi firmę IT.
“Choroba nie zniknęła” – mówi. “Nauczyłem się z nią żyć. To jak tresura lwa. Nigdy nie masz pewności, czy się nie obudzi”.
Jego żona Ania: “Marek to najwrażliwszy człowiek, jakiego znam. Czasem ta wrażliwość go zabija. Czasem dzięki niej tworzy cuda”.
Mają dwoje dzieci. Ośmioletnia córka pyta: “Tato, dlaczego czasem jesteś smutny?”.
Marek odpowiada: “Bo tata ma specjalny mózg. Czasem jest smutny, a czasem bardzo szczęśliwy. Ale zawsze cię kocha”.
To może być najlepsza definicja zaburzeń dwubiegunowych. Specjalny mózg. Czasem przekleństwo. Czasem dar. Zawsze część człowieka, który zasługuje na miłość i zrozumienie.
