W styczniu 2018 roku 37-letni mężczyzna wszedł na komisariat policji w Gdańsku z torbą podróżną, z której wystawały telewizor i konsola PlayStation. Powiedział funkcjonariuszom, że jest poszukiwany i chce zostać zatrzymany. Wcześniej zadzwonił do aresztu, żeby upewnić się, czy będzie mógł grać w celi. To nie jest żart ani scenariusz z komedii – to prawdziwa historia, która odsłoniła nieznany szerokiej publiczności świat gamingu za kratkami.
W Polsce, jednym z największych producentów gier na świecie, konsole do gier mogą trafić za mury więzień. To zjawisko, które budzi kontrowersje, ale także stawia pytania o nowoczesne metody resocjalizacji. Jak wygląda gaming w polskich zakładach karnych? Kto może grać, na czym i na jakich zasadach?
PlayStation za kratkami
Krzysztof ma 29 lat i ostatnie półtora roku spędził w zakładzie karnym w Radomiu. Dziś, już na wolności, opowiada o tym, jak wyglądały jego dni z konsolą PlayStation 4 w celi.
“Pierwszego dnia myślałem, że to jakiś żart” – wspomina Krzysztof. “Współcellowiec pokazał mi szafkę, a tam PS4 z sześcioma grami. Powiedział, że to nagroda za dobre zachowanie i że mogę grać po osiemnastej, gdy skończy się czas pracy.”
Krzysztof trafił do jednego z najnowocześniejszych więzień w Polsce. Zakład karny w Radomiu, otworzony w 2006 roku, to przykład nowoczesnego podejścia do odbywania kary. Każda cela ma własną łazienkę z prysznicem, telewizor, a część osadzonych może korzystać z konsol do gier.
“Gaming w więzieniu to nie jest rozrywka jak w domu” – tłumaczy Krzysztof. “Konsola działa tylko w określonych godzinach. Nie ma internetu, nie możesz grać online, nie możesz rozmawiać z nikim poza cellą. To jest bardzo ograniczone, ale daje jakąś ucieczkę od rzeczywistości.”
W celi Krzysztofa znajdowały się gry sportowe – FIFA, NBA 2K – oraz kilka gier przygodowych. “Najczęściej graliśmy we dwóch w FIFA. To była nasza forma relaksu po całym dniu. Czasami organizowaliśmy turnieje między celami, ale to wszystko musiało być zatwierdzone przez strażników.”
Prawne podstawy i ograniczenia
Według polskiego prawa, dyrektor zakładu karnego może zezwolić skazanemu na posiadanie w celi sprzętu audiowizualnego, w tym konsoli do gier. Podstawą jest Kodeks karny wykonawczy, który przewiduje taką możliwość, jeśli nie narusza to zasad bezpieczeństwa więzienia.
“Co do przyznania skazanemu konsoli PlayStation można rzec, że co zakład karny to obyczaj” – wyjaśnia prawnik Tomasz Kowalski, specjalizujący się w prawie karnym wykonawczym. Każdy dyrektor ma swobodę w interpretacji przepisów i może wprowadzać własne zasady.
Proces uzyskania konsoli jest skomplikowany. Skazany musi złożyć pisemny wniosek do dyrektora zakładu, podając dokładne dane sprzętu. We wniosku powinien także uzasadnić, dlaczego zasługuje na taką nagrodę – na przykład wzorowym zachowaniem czy osiągnięciami w procesie resocjalizacji.
“Wskazanym jest, aby w swoim wniosku skazany zamieścił dokładne dane dotyczące konsoli, którą chce uzyskać, a więc wskazał jej model i inne parametry” – radzi Kowalski. “Wszelkie dodatkowe informacje przemawiające za przyznaniem sprzętu są mile widziane.”
Po otrzymaniu zgody skazany dostaje talon, który musi przesłać rodzinie lub znajomym. Oni mogą wtedy dostarczyć konsolę do więzienia – osobiście lub przesyłką. Każda paczka podlega kontroli w obecności osadzonego.
Techniczne przygotowanie: konsole bez internetu
Każda konsola trafiająca do więzienia musi przejść specjalne przygotowanie. Wszystkie elementy umożliwiające połączenie z internetem – moduł Wi-Fi, Bluetooth – muszą zostać fizycznie usunięte.
“Posiadane w zakładzie karnym konsole do gier muszą spełniać określone parametry techniczne. Ma to związek z ograniczeniem wolności i niedopuszczeniem do kontaktów osadzonego z osobami spoza zakładu karnego” – wyjaśnia Serwis Konsol Next Gen, jedna z firm specjalizujących się w przygotowywaniu sprzętu dla więzień.
Koszt takiej przeróbki wynosi od 100 do 400 złotych, w zależności od modelu konsoli. PlayStation 3 i Xbox 360 są najtańsze w modyfikacji, PlayStation 4 i Xbox One wymagają bardziej skomplikowanych zabiegów.
“Najczęściej jest to moduł Wi-Fi, który pozwoliłby się łączyć on-line z użytkownikami poza zakładem karnym oraz moduł Bluetooth, który umożliwiłby łączenie się w obrębie więzienia – czyli pomiędzy osadzonymi” – tłumaczy specjalista z serwisu.
Po przeróbce konsola otrzymuje certyfikat i specjalne plomby. Bez tych dokumentów sprzęt nie ma szans przejść kontroli więziennej.
Marcin, który pracował jako strażnik w zakładzie karnym w Przytułach Starych, potwierdza rygorystyczne procedury: “Każda konsola jest sprawdzana przez naszych techników. Musi mieć certyfikat przeróbki i plomby. Jeśli coś budzi podejrzenia, sprzęt trafia do szczegółowej kontroli.”
Życie codzienne z konsolą
Gaming w więzieniu podlega ścisłym regułom. Konsole działają tylko w określonych godzinach – zwykle od 18:00 do 22:00, po zakończeniu pracy i zajęć resocjalizacyjnych.
“Konsola to była nagroda, ale też odpowiedzialność” – opowiada Krzysztof. “Jeśli ktoś naruszył regulamin, mógł stracić prawo do grania na tydzień albo nawet miesiąc. To motywowało do dobrego zachowania.”
Gry muszą być oryginalne i nie mogą zawierać treści uznawanych za nieodpowiednie. Zabronione są gry z przemocą, narkotykami czy treściami erotycznymi. Najczęściej osadzeni grają w gry sportowe, wyścigi, logiczne czy przygodowe.
“FIFA była najpopularniejsza, bo można było grać we dwóch” – wspomina Krzysztof. “Organizowaliśmy ligę między celami. Strażnicy nawet pomagali prowadzić tabele wyników. To dawało jakiś cel, coś do czego można było dążyć.”
W niektórych więzieniach konsole są wspólne dla kilku osadzonych. W Radomiu jedna konsola przypada na czterech skazanych. Muszą się dogadać co do godzin i gier.
Kontrowersje i opinie publiczne
Gaming w więzieniach budzi ostre kontrowersje. Krytycy argumentują, że więzienie to miejsce kary, nie rozrywki.
“Siedzi za dozywocie i gra na PS3 za kasę podatników” – to jeden z komentarzy internautów pod artykułem o konsolach w więzieniach. “Takie życie w więzieniu? Ha, może jeszcze dobre żarcie, telewizja i będzie wszystko. Gra to przyjemność, a do więzienia się nie idzie dla przyjemności.”
Podobne głosy padają z różnych stron sceny politycznej. Philip Davies z brytyjskiej Partii Konserwatywnej, komentując sytuację w brytyjskich więzieniach, powiedział stanowczo: “Więzienie to miejsce resocjalizacji i odbywania kary, a nie kurort wypoczynkowy.”
Z drugiej strony psychologowie i specjaliści od resocjalizacji widzą w gamingu pozytywne aspekty.
“Kontrolowana rozrywka może być elementem procesu resocjalizacji” – twierdzi dr Anna Nowak, psycholog penitencjarny. “Gry uczą przestrzegania zasad, współpracy, dają pozytywne wzmocnienie za dobre zachowanie. To może być skuteczniejsze niż samo karanie.”
Międzynarodowe porównania
Polska nie jest wyjątkiem. W Wielkiej Brytanii ponad 36 tysięcy więźniów, czyli jedna trzecia populacji więziennej, ma dostęp do konsol. Skazani mogą je mieć za dobre zachowanie, ale muszą je kupić we własnym zakresie.
W Norwegii sytuacja poszła jeszcze dalej. Anders Breivik, sprawca zamachu z 2011 roku, groził głodówką, bo jego PlayStation 2 było “za stare”. Domagał się nowszej konsoli i lepszych gier.
W Stanach Zjednoczonych niektóre stany wprowadzają konsole jako element programów resocjalizacyjnych. W 2024 roku Nowojorski Departament Więziennictwa kupił 1247 gier na PlayStation 4 i 5 za 59 260 dolarów ze środków publicznych.
“Wśród zakupionych gier znajdziemy sporo ciekawych tytułów takich jak gry walki Mortal Kombat 1 i Street Fighter 6” – informował New York Post. Decyzja wywołała oburzenie związków strażników więziennych, którzy zarzucali marnotrawstwo pieniędzy podatników.
W Szwecji konsole są dozwolone, ale stara Nintendo Entertainment System została uznana za “zbyt niebezpieczną”, bo nie da się jej otworzyć bez zniszczenia – a wszystkie urządzenia muszą być sprawdzane pod kątem kontrabandy.
Biznes wokół więziennych konsol
Wokół przygotowywania konsol dla więzień wyrósł cały biznes. W Polsce działa kilka firm specjalizujących się w tego typu usługach.
“Coraz częściej spotykamy się z zapytaniami o dokonywanie różnego rodzaju przeróbek i modyfikacji, które mają na celu dopasowanie konsoli do rygorystycznych wymogów panujących w zakładach karnych” – informuje Serwis Konsol Next Gen.
Firmy oferują także gwarancję i certyfikaty. “W przypadku przygotowania konsoli do warunków zakładu karnego, klient otrzymuje stosowny certyfikat potwierdzający wprowadzone zmiany oraz zaplombowaną firmowymi zabezpieczeniami konsolę.”
Popyt na takie usługi rośnie. Według danych z rynku, miesięcznie przygotowywanych jest kilkadziesiąt konsol dla polskich więzień.
Wpływ na resocjalizację
Badania nad wpływem gamingu na resocjalizację są nieliczne, ale pierwsze wyniki sugerują pozytywne efekty.
“Osadzeni, którzy mają dostęp do kontrolowanej rozrywki, rzadziej naruszają regulamin więzienny” – twierdzi dr Piotr Kowalczyk z Uniwersytetu Warszawskiego, który bada systemy penitencjarne. “Gaming może być motywatorem do dobrego zachowania.”
Krzysztof potwierdza te obserwacje: “Konsola była dla mnie motywacją. Nie chciałem stracić przywileju grania, więc unikałem problemów. To nauczyło mnie samodyscypliny.”
Niektórzy eksperci widzą w grach narzędzie edukacyjne. Symulatory uczą planowania, gry strategiczne rozwijają myślenie analityczne, gry zespołowe – współpracy.
“Oczywiście to nie może być jedyna forma resocjalizacji” – zastrzega dr Kowalczyk. “Ale jako element szerszego programu może przynosić rezultaty.”
Przyszłość gamingu w więzieniach
Rozwój technologii stawia nowe wyzwania przed systemem penitencjarnym. Nowe konsole są coraz bardziej połączone z internetem, co utrudnia ich modyfikację.
“PlayStation 5 i Xbox Series X to urządzenia zaprojektowane z myślą o byciu online” – wyjaśnia technik z firmy modyfikującej konsole. “Wyłączenie wszystkich funkcji sieciowych to coraz większe wyzwanie techniczne.”
Pojawiają się also pytania o gry mobilne. Smartfony są już dostępne w niektórych więzieniach za granicą, ale w Polsce pozostają zabronione.
Eksperci przewidują, że gaming w więzieniach będzie się rozwijał, ale pod ścisłą kontrolą.
“Przyszłość to prawdopodobnie specjalne wersje konsol zaprojektowane z myślą o środowisku więziennym” – prognozuje dr Kowalczyk. “Bez możliwości modyfikacji, z wbudowanymi ograniczeniami.”
Polskie realia
W Polsce konsole do gier są dostępne w kilkunastu zakładach karnych. Najwięcej w nowoczesnych więzieniach: Radomiu, Przytułach Starych, Potulicach.
“Są miejsca w Polsce, w których więźniowie korzystają z najnowszych konsol gier wideo, dobrze wyposażonej sali gimnastycznej czy innych udogodnień” – informował w 2016 roku program “Czarno na białym” TVN24.
Jednak takie warunki to wciąż rzadkość. Większość polskich więzień zmaga się z przeludnieniem i brakami finansowymi. Konsole do gier pozostają przywilejem nielicznych.
“W większości zakładów osadzeni mają inne problemy niż brak PlayStation” – ironizuje były strażnik więzienny. “Najpierw trzeba zapewnić podstawowe warunki bytowe.”
Mimo to trend jest jasny – młodsze pokolenie więźniów będzie oczekiwać dostępu do nowoczesnych technologii. Systemy penitencjarne muszą się do tego przygotować.
Cyfrowa przepaść za kratkami
Gaming w więzieniach to także kwestia cyfrowej przepaści. Skazani, zwłaszcza odbywający długie wyroki, tracą kontakt z rozwojem technologii.
“Gdy wszedłem do więzienia, PlayStation 4 było najnowsze” – opowiada Krzysztof. “Po półtora roku dowiedziałem się, że istnieje już PlayStation 5. To pokazuje, jak szybko można zostać w tyle.”
Dostęp do gier może pomagać w utrzymaniu podstawowych umiejętności technicznych, które będą potrzebne po wyjściu na wolność.
“Współczesny świat jest cyfrowy” – argumentuje dr Nowak. “Skazany, który nie miał kontaktu z technologią przez lata, będzie miał problem z readaptacją.”
Etyczne dylematy
Gaming w więzieniach stawia trudne pytania etyczne. Czy rozrywka powinna być prawem czy przywilejem? Gdzie kończy się resocjalizacja, a zaczyna rozpieszczanie przestępców?
“To jest balansowanie między karą a pomocą w powrocie do społeczeństwa” – tłumaczy ekspert od prawa karnego wykonawczego. “Za surowe warunki mogą prowadzić do jeszcze większej agresji i recydywy.”
Z drugiej strony, ofiary przestępstw mogą czuć się dotknięte widokiem sprawców grających w gry za pieniądze podatników.
“Mój syn został zabity przez pijanego kierowcę, a ten siedzi teraz i gra w PlayStation” – to przykład komentarza, który pojawił się pod jednym z artykułów. “Gdzie tu sprawiedliwość?”
Wnioski
Gaming w polskich więzieniach pozostaje zjawiskiem marginalnym, ale rosnącym. Dostępne konsole to nagroda za dobre zachowanie, kontrolowana forma rozrywki, która może wspierać proces resocjalizacji.
Czy PlayStation za kratkami to przejaw nowoczesnego podejścia do kar, czy rozpieszczanie przestępców? Odpowiedź zależy od perspektywy. Jedno jest pewne – technologia wpływa na wszystkie aspekty życia, także te za murami więzień.
Polski system penitencjarny stoi przed wyzwaniem pogodzenia kary z resocjalizacją, tradycji z nowoczesnością, oczekiwań społecznych z realiami więziennictwa XXI wieku. Gaming może być częścią tego procesu, ale nie jego centrum.
Jak powiedział Krzysztof: “Konsola w więzieniu to nie jest nagroda sama w sobie. To szansa na zachowanie człowieczeństwa w miejscu, które może je odebrać.”
ŹRÓDŁA
Artykuły prasowe:
- “Był poszukiwany, zgłosił się na komisariat i przyniósł ze sobą PlayStation”, Bezprawnik.pl, styczeń 2018
- “Przyszedł na komisariat z konsolą do gier i stwierdził, że chce iść do więzienia”, Trojmiasto.pl, styczeń 2018
- “Są siłownie i konsole, ale skarg przybywa. Na co narzeka polski więzień?”, TVN24, maj 2016
- “Więźniowie otrzymają nowe gry na konsolę PS ze środków publicznych”, Rootblog.pl, lipiec 2024
Źródła prawne:
- “Czy skazany może uzyskać zgodę na posiadanie konsoli PlayStation w celi?”, Prawomocne.pl, listopad 2020
- Kodeks karny wykonawczy, art. 110 § 2
Serwisy techniczne:
- “Konsola do gier w zakładzie karnym”, ZPozdrowiem.pl, styczeń 2021
- “Przygotowanie konsol pod zakład karny”, Serwis Konsol Next Gen, lipiec 2024
Źródła zagraniczne:
- “Brytyjscy więźniowie nie pograją już na PlayStation 3”, Gram.pl, październik 2022
- “Konsola NES zbyt niebezpieczna dla szwedzkich więzień”, Antyweb.pl, data dostępu: styczeń 2025
- “Konsole w brytyjskich więzieniach”, Poltergeist.pl, listopad 2010
